Weerbaarheid van medewerkers in gemeenten vraagt om meer structurele aandacht
Onderzoek in vijf gemeenten laat zien dat gemeentelijke medewerkers in hun werk geregeld te maken krijgen met intimidatie en bedreiging en soms met (een poging tot) omkoping. Dit onderzoek werd in opdracht van het ministerie van BZK uitgevoerd door Bureau Broekhuizen – onderzoek en advies en het Verwey-Jonker Instituut.
Gemeenten kunnen meer doen om weerbaarder te worden tegen ongewenste externe druk. Het tegengaan van ongewenst gedrag van burgers moet bijvoorbeeld beter onder de aandacht worden gebracht van alle afdelingen en uitvoeringsorganisaties van een gemeente.
Uit het onderzoek in de vijf gemeenten blijkt dat 1 op de 5 medewerkers in het afgelopen jaar bedreigd of geïntimideerd werd en 2% maakte (een poging tot) omkoping mee. Dergelijke incidenten komen niet alleen voor bij medewerkers van afdelingen die veelvuldig contact met burgers hebben – zoals een Sociaal wijkteam, Werk en Inkomen en Burgerzaken. Ook medewerkers van afdelingen zoals Juridische Zaken, Zorg, Belastingen en Maatschappelijke Ontwikkeling krijgen regelmatig met bedreiging of intimidatie te maken (zie de ervaringen in de afgelopen 5 jaar.
Het onderzoek laat zien dat het agressieve gedrag van burgers impulsief van aard kan zijn, door een gefrustreerde of verwarde burger, maar ook – hoewel minder vaak – berekenend, bijvoorbeeld met een crimineel doeleind. Met name het ervaren van intimidatie en bedreiging leidt tot negatieve persoonlijke gevolgen. Slachtoffers ervaren stress, gevoelens van onveiligheid en minder werkplezier. Een klein deel van de slachtoffers vermijdt contact met de dader(s) en bepaalde gebieden en locaties of meldt dat de besluitvorming anders is verlopen.
Protocollen
Gemeenten hebben vaak wel beleid en protocollen die in het geval van intimidatie, bedreiging of omkoping houvast zouden kunnen bieden. Maar het onderzoek laat zien dat het vaak om slapend beleid gaat, uitgezonderd enkele afdelingen waar burgercontact de primaire taak betreft (bijvoorbeeld de afdelingen Burgerzaken en Toezicht en Handhaving). Ook medewerkers van andere afdelingen hebben geregeld met incidenten te maken. Zij zijn vaak niet goed op de hoogte van de afspraken en maatregelen, zoals dat er formele afspraken zijn over ontoelaatbaar gedrag en welke preventieve maatregelen er zijn genomen om incidenten te voorkomen. Een deel van de medewerkers weet niet wat ze moet doen als ze zelf te maken krijgen met intimidatie, bedreiging of (een poging tot) omkoping. En lang niet alle medewerkers krijgen goede nazorg al ze een incident hebben meegemaakt.
Weerbaar
De vijf aan het onderzoek deelnemende gemeenten kregen een advies op maat om de organisatie weerbaarder te maken tegen ongewenst gedrag van burgers. Ter illustratie enkele handelings-perspectieven voor gemeenten: Stel samen vast welk gedrag onacceptabel is en handhaaf daar dan ook echt op. En geef ambtenaren trainingen zodat ze weten hoe ze kunnen handelen als er zich een incident voordoet. Het melden van incidenten is belangrijk voor de nazorg aan de slachtoffers en het sanctioneren van daders . De analyse van meldingen en registraties kan gebruikt worden om de gemeente weerbaarder te maken.
Onderzoeker Jolijn Broekhuizen stelt: "Neem goede preventieve maatregelen: zet bijvoorbeeld geen namen en persoonlijke e-mailadressen onder brieven of zorg voor meerdere woordvoerders op een gevoelig dossier. Zorg ook voor handelingsbekwaamheid van medewerkers tijdens een incident en goede nazorg na een incident."
Enquête
Eind 2018-begin 2019 voerden Bureau Broekhuizen – onderzoek en advies en het Verwey-Jonker Instituut met subsidie van het ministerie van BZK in vijf gemeenten (divers van omvang) onderzoek uit naar de aard, omvang en aanpak van intimidatie, bedreiging en omkoping. In totaal bevroegen zij – middels een online enquête – 2.080 medewerkers. Het merendeel betrof gemeentelijke ambtenaren, maar er hebben ook medewerkers van zogenaamde uitvoeringsorganisaties (sociale of wijkteams, handhavers), bestuurders en volksvertegenwoordigers aan het onderzoek deelgenomen. In elke gemeente vond naar aanleiding van de resultaten van de enquête een expertsessie plaats. Iedere gemeente ontving een eigen rapportage met een probleemanalyse en handelingsperspectief op maat.
Kijk ook op de website van het Netwerk Weerbaar Bestuur.