Weerbaar bestuur: een tussenevaluatie
De samenleving is de afgelopen jaren in hoog tempo verruwd en dat geldt helaas ook voor de bejegening van (decentrale) politici. Decentrale politieke ambtsdragers en ambtenaren verdienen bescherming tegen bedreigingen, intimidatie en ondermijning. Want als zij kwetsbaar zijn, dan is onze democratische rechtstaat dat ook. Door de inzet van het Netwerk Weerbaar Bestuur is de laatste jaren al veel gebeurd om het lokale en regionale bestuur weerbaarder te maken. De Nederlandse School voor het Openbaar Bestuur (NSOB) heeft onderzocht wat het Netwerk de afgelopen vijf jaar heeft bereikt. Enkele concrete resultaten zijn een collectieve norm tegen agressie en geweld, de kosteloze woningscan voor politieke ambtsdragers en peer-to-peer nazorg vanuit het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur. Het rapport geeft ook aan welke keuzen het Netwerk de komende tijd moet maken, om te reageren op de ontwikkelingen die het openbaar bestuur onder druk zetten.
Regeling beveiligingsmaatregelen decentrale bestuurders
Begin dit jaar is de Regeling beveiligingsmaatregelen decentrale bestuurders in werking getreden. Decentrale bestuurders kunnen op basis van deze regeling een beveiligingsadvies op maat krijgen. Hierbij wordt niet langer alleen de woonsituatie in ogenschouw genomen (zoals in de oude regeling), maar worden ook veiligheidsdomeinen als werken, verplaatsen en (digitale) informatie beoordeeld. De werkgever neemt de geadviseerde maatregelen altijd over en is verantwoordelijk voor de bekostiging.
Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur On Tour
Daarnaast maakt het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur On Tour (OT) sinds medio 2022 een tour langs gemeenteraden en Provinciale Staten. Met deze Tour beoogt het OT om thema’s als agressie en intimidatie bespreekbaar te maken en om tips en aanbevelingen aan te reiken. Inmiddels zijn er al ruim 200 voorgesprekken gevoerd en is bij meer dan 80 organisaties (gemeenten en provincies) een sessie geweest. Gezien de positieve reacties en de grote belangstelling voor deze sessies is besloten de Tour te verlengen tot en met december 2025.
Tijdens de Tour zal de komende tijd ook specifiek aandacht worden besteed aan wat vrouwen na (online) intimidatie nodig hebben in de nazorg. Dit naar aanleiding van een onderzoek door kennisinstituut Atria. Dit onderzoek wijst uit dat vrouwelijke politici niet alleen gemiddeld vaker te maken krijgen met online agressie en geweld, maar dat zij hier ook meer gevolgen van ondervinden. Een deel overweegt helemaal te stoppen met het ambt en dat is onacceptabel. Niet alleen vanwege het persoonlijke leed, maar ook door de negatieve invloed die dit heeft op de representatie van vrouwen in de politiek. Het politieke ambt moet aantrekkelijk blijven voor iedereen.
Hoewel het aantal incidenten met bedreigingen tegen politieke ambtsdragers toeneemt, vertaalt zich dat niet in een stijging van het aantal meldingen. Sterker nog: het aantal meldingen neemt juist af en dat terwijl intimidatie simpelweg niet bij het politieke ambt hoort. Melden helpt, ook in het gevoel er niet alleen voor te staan. Bewustwording hierover is eveneens onderdeel van de Tour. Het is ook een thema in het veiligheidspakket dat startende burgemeesters ontvangen.
Naast de handreikingen die het al biedt, werkt het Netwerk Weerbaar Bestuur aan een model agressieprotocol en een model aangifteformulier. Dit soort instrumenten voorkomt dat organisaties steeds zelf het wiel moeten uitvinden.
Versterken kwetsbare processen
Op individueel niveau is, kortom, al veel bereikt. Echter, voor een weerbare overheid is ook de weerbaarheid van overheidsorganisaties als geheel van belang. Onderzoek laat zien dat gemeentelijke dienstverleningsprocessen kwetsbaar kunnen zijn voor ondermijning en oneigenlijke druk. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het verlenen van vergunningen. BZK werkt samen met onder meer het ministerie van Justitie en Veiligheid aan ondersteuning van gemeentesecretarissen op dit gebied. De provinciale weerbaarheidsnormen spelen hier ook een belangrijke rol in. Zes provincies hebben (in samenspraak met gemeenten, waterschappen en RIEC’s (Regionale Informatie- en Expertisecentra)) al een gezamenlijke norm weerbare overheid.
De strijd tegen ondermijning is gebaat bij een geolied samenspel binnen de driehoek van burgemeester, griffier en gemeentesecretaris. Om te helpen dit samenspel te versterken, zijn al diverse regionale bijeenkomsten georganiseerd. Vanwege het grote aantal inschrijvingen is het aantal geplande sessies in 2024 uitgebreid.
Stevige informatiepositie: data gedreven werken
Voor een effectieve lokale ondermijningsaanpak is daarnaast een stevige informatiepositie van belang. Ofwel: data gedreven werken. Het bestaande dashboard www.zichtopondermijning.nl is daar een voorbeeld van. Op deze site kunnen op basis van diverse indicatoren de risico’s van ondermijning in iedere Nederlandse gemeente inzichtelijk worden gemaakt. Dit kan tot op wijkniveau. Inzichten uit dit dashboard kunnen van nut zijn bij het inzetten van (preventieve) beleidsmaatregelen. Er bestaan ook dashboards voor andere thema’s (bijvoorbeeld vakantieparken) en de bedoeling is dat er voor nog meer thema’s dashboards komen.