Burgemeester Han Weber van Zuidplas over het belang van integriteit
Met de gemeenteraadsverkiezingen in aantocht begint voor de lokale afdelingen van politieke partijen de zoektocht naar mensen die zich als raadslid willen inzetten voor hun gemeente. Raadsleden staan dichtbij burgers en nemen besluiten over veel dingen die inwoners direct raken. Ze kunnen dan kwetsbaar worden voor druk van buitenaf of voor groepen met verkeerde bedoelingen. Het kan een uitdaging zijn om op zoek te gaan naar gemotiveerde kandidaten en daarbij ook oog te hebben voor hun integriteit en weerbaarheid. Burgemeester Han Weber van de gemeente Zuidplas besteedt hier in aanloop naar de verkiezingen veel aandacht aan. Hij adviseert partijen wat ze kunnen doen om weerbare mensen binnen te halen. Ook buiten verkiezingstijd zet hij zich in om integriteit in zijn gemeente op de radar te houden.
De trend lijkt dat het lastig is om nieuwe raadsleden te werven. Klopt dat inderdaad?
“Ja, dat kun je wel zo stellen. Zelf ben ik sinds begin jaren negentig politiek actief (Weber was hiervoor onder meer gedeputeerde voor de provincie Zuid-Holland, red.) en ik heb zelf kunnen zien dat het lastiger is om geschikte mensen te vinden.”
Hoe komt dat?
“Dat heeft verschillende oorzaken. De maatschappelijk status van het raadslidmaatschap is afgenomen en het publiek is kritischer geworden. Agressiever zelfs. De vijver wordt kleiner en het risico daarvan is dat je als politieke partij te weinig keuze hebt. En dat je het je moeilijker kunt veroorloven om kritisch te zijn. Terwijl iedere partij natuurlijk het liefst goede en integere mensen in zijn gelederen heeft die zich niet zomaar uit het veld laten slaan.”
Ben je als raadslid kwetsbaar?
“Zeker. Ik zie die kwetsbaarheid ook wel toenemen. De maatschappij wordt steeds harder en bedreigingen zijn zo onderhand de norm geworden. Als het gaat om integriteit zijn er talloze voorbeelden te noemen waarbij beïnvloeding op de loer ligt. Iedereen snapt wel dat er alarmbellen moeten afgaan op het moment dat je van een projectontwikkelaar een mooi reisje krijgt aangeboden. Maar vaak gaat het veel subtieler. Bijvoorbeeld doordat je informatie deelt met iemand die je goed kent. Soms niet eens met verkeerde bedoelingen. Dat gaat dan onbewust en wellicht vanuit enthousiasme over waar je mee bezig bent. Er is in ieder geval een groot grijs vlak.”
Wat kun je als politieke partij doen om goede mensen aan te trekken? Heeft een screening bijvoorbeeld zin?
“Als burgemeester heb ik niet de bevoegdheid om partijen te verplichten een screening uit te voeren, maar ik adviseer dat wel nadrukkelijk: ga na wat voor vlees je in de kuip hebt, vraag een VOG aan (Verklaring Omtrent het Gedrag, red.) en ga het gesprek over dit onderwerp aan. Neem in sollicitatiegesprekken een casus mee over integriteit. Leg kandidaten dilemma’s voor en vraag hoe ze zouden reageren. Ik breng daarbij nadrukkelijk de tools onder de aandacht die het ministerie van BZK in dat kader heeft ontwikkeld. Deze zijn zeer behulpzaam (naast de factsheet met verwijzingen naar de tools is ook de uitgebreidere Handreiking integriteitstoetsing van kandidaten voor decentrale politieke partijen beschikbaar, red.).”
“Als het gaat om integriteit zijn er talloze voorbeelden te noemen waarbij beïnvloeding op de loer ligt.”
Kent u uit uw werk voorbeelden waarin het is misgegaan?
“Nee, die ik heb niet zo paraat. Ik kan wel een mooi positief voorbeeld noemen. We hebben hier iemand in de raad die naast zijn werk voor de gemeente ook voorzitter is van een sportvereniging. Op een gegeven moment ging het in de raad over het verplaatsen van deze vereniging en moest daarover worden gestemd. Dat vond deze persoon, die op dat moment feitelijk een dubbele pet op had, niet zuiver. Hij heeft dat hardop uitgesproken en zich vervolgens onthouden van stemming. ‘Andersom’ is hij als voorzitter op afstand gebleven wanneer er gesprekken met de gemeente over dit onderwerp waren. Het is een mooi voorbeeld van spanning die kan ontstaan, maar waarbij iemand zelf een goede oplossing kiest.”
Kunt u als burgemeester ingrijpen wanneer er spanning is?
“Als burgemeester ben je hoeder van de integriteit. Daarvan ben ik me zeer bewust en ik weet zeker dat dat ook voor al mijn collega-burgemeesters geldt. Tegelijkertijd heb je als burgemeester maar weinig instrumenten. De drager van integriteit is de raad zelf en het is aan politieke partijen om in te grijpen wanneer er spanning ontstaat. Zij moeten dan het gesprek met hun raadslid aangaan. Dat kan best lastig zijn.”
Waarom?
“Omdat integriteit niet voor iedereen hetzelfde hoeft te zijn. Zolang iemand geen strafrechtelijke norm heeft overtreden, kun je vinden dat er dus niks aan de hand is. Ook al staat voor anderen misschien als een paal boven water dat er niet integer is gehandeld.”
“Ik adviseer politieke partijen na te gaan wat voor vlees ze in de kuip hebben en breng daarbij nadrukkelijk de tools van het ministerie onder de aandacht.”
Wat kunt u doen?
“Ik kan mensen aanspreken en als het nodig is doe ik dat ook. Daarnaast probeer ik er samen met de griffier voor te zorgen dat het onderwerp op de radar blijft. Zo organiseren we tenminste één keer per met de hele raad een sessie over integriteit en weerbaarheid. Die sessies worden geleid door een gespecialiseerd bureau dat van tevoren uitvraagt wat er op dat moment speelt. De casussen en dilemma’s waarmee we vervolgens aan de slag gaan, zijn daardoor gebaseerd op ‘echte’ situaties. In het goede gesprek dat we zo met elkaar hebben, houden we tegen het licht wat wel en wat niet kan en werken we toe naar een gedeelde opvatting hierover, scherpen we ons gezamenlijke ethische besef weer even aan. Sessies met alleen de fractievoorzitters heb ik ook. Die zijn er iets vaker.”
En wat doet u in opmaat naar verkiezingen?
“Ik heb dan in ieder geval een gesprek met alle fractievoorzitters om het over hun rol te hebben. Ook organiseer ik gesprekken met de besturen van politieke partijen. Het gaat dan uiteraard om partijen die al in de raad zitten, maar ook om partijen die er (nog) niet in zitten en mensen verkiesbaar stellen. Aan hun overhandig ik de tools die het ministerie van BZK heeft ontwikkeld en waarmee werving- en selectiecommissies kandidaat-politici kunnen werven die van onbesproken gedrag zijn. In mijn gesprekken geef ik ook mee dat het goed is om het gesprek over integriteit en weerbaarheid op gang te houden. Ook binnen je partij, waar je het onderwerp periodiek op de agenda kunt zetten. Voer het gesprek, ken je kandidaten! Zoals eerder gezegd is mijn rol vooral een adviserende.”
“Hou het gesprek over integriteit en weerbaarheid op gang, ook binnen je partij.”
Even terug naar het begin: wat doet u als gemeente om mensen warm te maken voor de gemeentepolitiek?
“Wij hebben net een cyclus van bijeenkomsten achter de rug waarbij we belangstellende inwoners hebben laten zien wat het raadslidmaatschap inhoudt. We hebben daarbij vooral verteld hoe het werk van een raadslid eruit ziet, waar je als raadslid mee te maken kunt krijgen en tegen welke (ethische) dilemma’s je kunt aanlopen. Natuurlijk hopen we dat mensen hierdoor enthousiast worden en besluiten zich verkiesbaar te stellen als raadslid. Bij elkaar zijn er 34 mensen afgekomen op deze bijeenkomsten en dat vind ik een mooie ‘score’. In september organiseren we deze cyclus nog een keer met een nieuwe groep.”
Wat zou u willen zeggen tegen mensen die erover denken om zich kandidaat te stellen?
“Dat het ontzettend mooi en eervol is om raadslid te zijn. Je kunt echt iets betekenen voor je woonplaats en voor inwoners. Zeggen dat je hebt bijdragen aan iets concreets dat de gemeente heeft gerealiseerd. Je legt maatschappelijke puzzels met mederaadsleden die er misschien wel heel anders in zitten, maar waarbij het des te mooier is als het lukt alle puzzelstukjes op de goede plek te krijgen. Het vraagt wat van je, maar je krijgt er ook veel voor terug!”