Verplichte VOG-verklaring voor decentrale kandidaat-bestuurders
Per 1 januari 2023 is het voor bestuurders op decentraal niveau (wethouders, gedeputeerden, dagelijks bestuurders van waterschappen en eilandgedeputeerden) om benoemd te kunnen worden verplicht om een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) te kunnen overleggen. Dat is geregeld in de Wet bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur.
Uit de VOG blijkt dat bestuurders geen (justitieel) verleden hebben dat een bezwaar vormt voor het vervullen van hun maatschappelijke functie als decentrale bestuurder. Bij de beoordeling van een VOG-aanvraag kijkt Justis of er strafbare feiten op de naam van de aanvrager staan die een risico vormen voor de functie of het doel waarvoor deze de verklaring aanvraagt.
Naast de verplichte VOG regelt de nieuwe wet onder meer ook een versterking van de informatiepositie van de commissaris van de Koning in het kader van zijn adviserende en bemiddelende rol bij integriteitskwesties in gemeenten.
Tweede wetsvoorstel
Daarmee is het echter nog niet klaar als het gaat om integriteitsbeleid voor het decentraal bestuur. Op dit moment wordt op het ministerie gewerkt aan een tweede wetsvoorstel, waarin de risicoanalyse integriteit voor kandidaat-bestuurders wettelijk wordt verankerd. Ook wordt verkend op welke punten het integriteitsbeleid nog meer aanvulling behoeft.
Toekomstig beleid voor de integriteit van het decentraal bestuur
De aftrap hiervoor werd gegeven met twee essays die begin 2022 werden gepubliceerd. In deze essays, geschreven door oud-burgemeester en -minister Gerd Leers en hoogleraar Staatsrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen Hansko Broeksteeg, werden bouwstenen aangereikt voor toekomstig beleid voor de integriteit van het decentraal bestuur.
Dit denken over toekomstig integriteitsbeleid heeft de afgelopen maanden een vervolg gekregen. In samenwerking met het onderzoeksbureau Berenschot heeft het ministerie van BZK drie expertbijeenkomsten georganiseerd in Utrecht, waarbij onder meer commissarissen van de Koning, burgemeesters, wethouders, raads- en statenleden en griffiers gevraagd werd te reflecteren op het huidige integriteitsbeleid en aan te geven op welke punten zij behoefte hebben aan aanvullend beleid.
Trends, knelpunten en mogelijke oplossingen
Tijdens de eerste twee bijeenkomsten, op 25 november en 9 december 2022, gingen de aanwezigen in deelgroepen uiteen om aan de hand van een startnotitie in gesprek te gaan over trends, knelpunten en mogelijke oplossingen met betrekking tot bestuurlijke integriteit. Bij het schrijven van die startnotitie vormden de essays van Gerd Leers en Hansko Broeksteeg het startpunt. Bij de gesprekken kwamen onder meer de rol van het Rijk op het gebied van integriteit, de omgang met (mogelijke) integriteitskwesties en de (kwetsbare) positie van de burgemeester aan bod.
Op 3 februari 2023 kwamen veel van de deelnemers nogmaals bijeen voor een slotbijeenkomst, waarin de rode draden uit de eerdere gesprekken besproken werden en nog verdieping en aanscherping kregen. De slotbijeenkomst werd afgesloten met een panelgesprek, waarin Hans Oosters (commissaris van de Koning van Utrecht), Liesbeth Spies (voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters en burgemeester van Alphen aan den Rijn), Hansko Broeksteeg en Ellen van Doorne (directeur Democratie en Bestuur bij BZK) vertelden hoe zij de discussie hadden ervaren en welke instrumenten/regels/nieuw beleid wat hen betreft het meest gewenst is voor de komende jaren.
Nota integriteit openbaar bestuur
De uitkomsten van de drie expertbijeenkomsten worden verwerkt in de nota integriteit openbaar bestuur die de minister van BZK binnenkort naar de Tweede Kamer zal sturen. In deze nota zal de minister uiteenzetten hoe het integriteitsbeleid voor het centraal bestuur, het decentraal bestuur en rijksambtenaren er uitziet en op welke punten het integriteitsbeleid aanvulling behoeft. Voor het toekomstige integriteitsbeleid voor het decentraal bestuur zijn de ervaringen en aanbevelingen van de mensen uit de praktijk zeer waardevol
Lees ook het interview met Gerd Leers en Hansko Broeksteeg over integriteit.