Update onze democratie! - Weblog

Weblogbericht | 30-11-2017 | Gastblogger

Door Eric Stokkink, hoofd van de afdeling Democratie bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Dion Coomans, stagiair bij hetzelfde ministerie over de versterking van de lokale democratie

Het openbaar bestuur doet er goed aan daarin mee te bewegen. Zoals het op 10 oktober verschenen regeerakkoord stelt: ‘Een goed functionerend openbaar bestuur weet zich aan te passen aan maatschappelijke en technologische ontwikkelingen’ (blz. 7). Op 17 november jongstleden kwamen tijdens de Dag van de Lokale Democratie in Nieuwegein deze ontwikkelingen aan bod. Ook ging iedereen aan de slag met handreikingen die inspringen op het veranderende democratische landschap.

Het regeerakkoord biedt alle ruimte voor democratische vernieuwing. Dit zijn de meest relevante punten in het regeerakkoord van Rutte III:

• De Wet raadgevend referendum wordt ingetrokken (blz. 8, 2e alinea)
• We ondersteunen de versterking van … leden van gemeenteraden en Provinciale Staten (blz. 7, 2e alinea)
• Het kabinet biedt ruimte aan initiatieven van burgers en verenigingen … via een Right to challenge regeling (pag. 7, 2e alinea).
• Ook maken we het mogelijk dat alle kinderen tijdens hun schooltijd … ons parlement bezoeken (blz. 19, bullet 6)
• Er komt een speciale Ondermijningswet (blz. 4, 4e bullet).

Zeker nu het raadgevend referendum niet heeft gebracht wat ervan werd verwacht, is het goed om te blijven zoeken naar andere aanvullende instrumenten om de democratie te versterken. In die zoektocht blijft het representatieve stelsel het vertrekpunt. Dit stelsel verankert de ‘checks and balances’ die behoorlijk bestuur garanderen. Het voorkomen van willekeur is daarvan een voorbeeld. Niettemin voelt nog lang niet iedereen zich gerepresenteerd in ons representatief stelsel. Velen ervaren een democratisch tekort.

Onder de loep

Een mooi voorbeeld uit het regeerakkoord van een mogelijke democratische vernieuwing die in dat tekort voorziet, is de versterking van politieke ambtsdragers op lokaal en provinciaal niveau. Een ander voorbeeld is de ruimte die het kabinet wil maken voor burgerinitiatieven via het Right to Challenge en Right to Bid. Ook wil het nieuwe kabinet jongeren meer betrekken bij de politiek en hen meer bekend maken met het thema democratie. Uitwerking van deze kansen kan vooral op lokaal niveau het democratisch tekort verkleinen. Die vernieuwingen verdienen in wezen aandacht in alle 388 lokale democratieën. Het regeerakkoord stelt ons dus in staat om serieus werk te maken van democratische vernieuwing. Onze democratie is toe aan een update. Laten we deze en andere kansen eens onder de loep nemen.

De inzet op versterking van de voorbereiding, opleiding en toerusting van leden van de gemeenteraad en Provinciale Staten is een essentiële maatregel voor een eigentijdse lokale democratie.  Zoals algemeen directeur VNG Jantine Kriens schetste in een column in VNG Magazine: ‘Het is verontrustend dat het zo moeilijk is om mensen voor de raad te krijgen.’ Niet alleen het vinden van geschikte kandidaten kaart zij terecht aan als probleem; ook het takenpakket van de raadsleden is verzwaard in de loop der jaren. Om deze reden is het versterken van de positie van volksvertegenwoordigers op lokaal en provinciaal niveau broodnodig. De representatieve democratie kan alleen functioneren wanneer er gemotiveerde en competente raadsleden en wethouders zijn. Dit komt steeds meer onder druk te staan. Het is daarom goed om de voornemens te zien om meer te investeren in politieke ambtsdragers. Dit kan door een inwerkprogramma voor beginnende raadsleden en ook door duurzame ondersteuning te bieden aan deze politieke ambtsdragers. Bijvoorbeeld door hen weerbaarder te maken tegen ondermijning. Het versterken van de positie en toerusting van raadsleden draagt bij aan het beter functioneren van de gemeenteraad. Dit is een directe en wezenlijke investering in het verbeteren van de lokale democratie.

E-democracy

Een andere kans voor de versterking van de lokale democratie ligt in de onderbenutting van het potentieel van e-democracy. De in onze ogen benodigde update die de lokale democratie nodig heeft, kan prima aansluiten bij onze alledaagse werkelijkheid. Nooit eerder had een mens zoveel mogelijkheden in zijn broekzak. Wat een mobiele telefoon vandaag de dag kan, was jaren geleden ondenkbaar. Tegenwoordig leven we voor een belangrijk deel ‘online’. Het bestellen van je kleding, boeken van een vakantie en het doen van je boodschappen kan online. Onze democratie kan hier een beentje bijtrekken. Ook hierop haakt het regeerakkoord aan: ‘Aanpassing aan de digitale samenleving is niet alleen noodzakelijk, het biedt ook mogelijkheden voor een betere dienstverlening’ (blz. 7, 2e zin).

Een instrument om dit te doen is e-democracy. Hiermee zijn nieuwe groepen te bereiken die eerst buiten het democratische proces vielen. Een voorbeeld hiervan zijn millenials. Zij bewegen makkelijk op digitale platforms, maar nemen minder actief deel aan het democratisch proces. Juist op lokaal niveau zijn digitale tools het best toe te passen. Digitale tools zijn geschikt bij concrete vraagstukken, bijvoorbeeld in de ruimtelijke ordening. Dit staat dicht bij inwoners, die meteen de uitwerking van het besluit zien. Niet alleen krijg je het meest wenselijke besluit, ook draagt het bij aan het vertrouwen van de burger in de democratie. Die heeft tenslotte zelf kunnen meebeslissen. Het vaker toepassen van digitale tools bij agendavorming, begroten en besluitvorming kan helpen een vertrouwensomslag door te voeren. De kans om nieuwe groepen te betrekken, die nog niet deelnamen aan het democratische proces, neemt hiermee toe. Investeren in e-democracy biedt dus mogelijkheden om het democratisch tekort op lokaal niveau te helpen verkleinen. Het ministerie van BZK kan deze ontwikkeling versterken door gemeenten te ondersteunen bij het eerste gebruik ervan. Zo wordt ook e-democracy een handige aanvulling op onze representatieve democratie. Natuurlijk kennen digitale tools ook opletpunten, zoals het simplificeren van kwesties en uitsluiten van niet digi-vaardige burgers. Misschien is het ideaalbeeld een meervoudige democratie, die online en offline inwoners – die dat willen – zo veel mogelijk betrekt bij hun gemeente.

Andere kansen die het regeerakkoord noemt om de lokale democratie te versterken zijn Right to challenge en Right to Bid. Dit kan een gedegen bijdrage zijn aan het verkleinen van het democratisch tekort op lokaal niveau. Mensen zijn steeds kritischer en al helemaal op de overheid. Om die reden gaat het komende kabinet een Right to challenge regeling mogelijk maken. Wanneer burgers denken een gemeentedienst beter te kunnen uitvoeren dan kunnen zij de gemeente uitdagen. Hiermee verschuift het initiatief van overheid naar burger. De initiatiefnemers krijgen daarmee de verantwoordelijkheid en de middelen om dit uit te voeren. Met het Right to challenge sla je twee vliegen in een klap. Ten eerste leidt dit tot een dienst die het best aansluit op de wensen van de inwoners. Ten tweede vergroot het de betrokkenheid van mensen bij hun overheid. Het Right to Bid ligt in het verlengde hiervan, maar heeft een ander karakter. Hier gaat het niet om diensten van de gemeente die burgers kunnen overnemen, maar om gemeentelijk vastgoed. Hierbij kunnen burgers tegen aangepaste tarieven gebouwen en ruimtes huren of kopen.

Democratisch akkoord

De drie soorten kansen voor versterking van de lokale democratie die we hiervoor beschrijven, verdienen een stevige plek op de agenda van onze lokale democratieën, die daarin een opgave zien. Om die reden is de oproep van Jornt van Zuylen en Bowy van Leuven (beiden werkzaam in het project Democratic Challenge) in Binnenlands Bestuur logisch: sluit een lokaal democratisch akkoord. Een inspanningsverplichting voor gemeenten om een paragraaf in het nieuwe coalitieakkoord van 2018 op te nemen, waarin de versterking van de democratie wordt beschreven kan zeker bijdragen aan het verkleinen van het democratisch tekort. Niet iedere gemeente is hetzelfde, dus daarin zullen gemeente verschillende keuzes maken bij de invulling. Als zij maar een manier kiezen die voor hen werkt. Dit kan helpen om democratische vernieuwing op de agenda van een groot deel van onze 388 lokale democratieën te krijgen. Uiteraard hoeft geen gemeente hierop te wachten.

Het versterken van raadsleden, digitale tools en Right to Challenge zijn maatregelen en instrumenten die de lokale democratie uitstekend kunnen aanvullen. Voor gebruik hiervan is lef nodig van lokale overheden. Durf als wethouder of raadslid te investeren en experimenteren met deze instrumenten. Alleen dan kan iedere burger weer betrokken raken en creëer je een vitale en eigentijdse democratie. Hoog tijd om te investeren in de lokale democratie!

Kijk op de website van Lokale Democratie voor inspirerende praktijkvoorbeelden en handvatten op meteen aan de slag te gaan.